Foto: Broeder
Zelfs de meeste Vlaardingers denken bij Vlaardingse specialiteiten alleen aan ijzerkoekjes. Maar we hebben gelukkig meer specialiteiten in Vlaardingen. Wat dacht u van ijsmoppen, ijsbrokken, Broeder, Vlaardingse harinkjes, Dik van Romeijn, Wilhelmientjes, schelvispekel en schelvispekel bonbons. De ijzerkoekjes, harinkjes en schelvispekel bonbons zijn vaak van Jan Boer op de Westhavenkade. De ijsmoppen en ijsbrokken van Molendijk in de Groen van Prinstererstraat. De schelvispekel van “Van Toor” en de Broeder? Ja, wie maakt en verkoopt eigenlijk tegenwoordig nog Broeder?
Het verhaal over de Vlaardingse specialiteiten kunt u lezen door te dubbelklikken op "Vlaardingse specialiteiten" of "hier"
Het recept van Broeder is te vinden door te dubbelklikken op "recept Broeder"of "hier"
Allereerst gaan we eens kijken of alle genoemde producten echt Vlaardings zijn. En wat voor historie erachter zit.
Er zijn aardig wat onderzoeken gedaan, boeken over geschreven en publicaties gemaakt over de Vlaardingse specialiteiten. Volgens zeggen zijn de ijzerkoekjes voor het eerst gebakken door Daatje de Koe. Die leefde van 1838 tot 1915 en woonde op de hoek van de Hoogstraat en de Pepersteeg. Zij opende haar winkel in 1865. Zij bakte de koekjes op een ijzer in de achtertuin. De ijzerkoekjes waren snel zeer populair. De winkel werd in 1910 verkocht, maar de nieuwe eigenares ging door met het bakken en verkopen. Volgens de legende namen de vissers de ijzerkoekjes mee op de loggers. Wat weer door anderen wordt tegengesproken omdat de ijzerkoekjes te duur waren voor de arme vissers. Het is wel waar dat door het niet volledig garen van het deeg, de koekjes lang goed bleven. En blijven. De smaak blijft ook lang behouden. De andere bakkers in Vlaardingen gingen, in navolging van Daatje, ook ijzerkoekjes bakken. Banketbakker Anton van Roest van de Hoogstraat vertelde me eens dat toen hij in Vlaardingen kwam en de bakkerij van Schenk had overgenomen, hij van geen van zijn collega-banketbakkers het recept kon krijgen. Hij moest het zelf maar uitzoeken. Tot de sluiting van zijn banketbakkerij begin jaren zestig bakte hij één van de lekkerste ijzerkoekjes. Veel Vlaardingers bakken de ijzerkoekjes zelf op een ijzer. Van bloem, basterdsuiker, (room)boter en kruiden, zoals kaneel. Molen Aeolus verkoopt nog één en ander, zelfs het ijzerkoekjesijzer. Jan Boer zelf begon zijn banketbakkerswinkel op de Westhavenplaats in Vlaardingen in 1915. De banketbakkerij werd later overgenomen door een van zijn knechten, de vader van Bram Verhoeff en later door Bram zelf. Het is nu ondertussen in andere handen gekomen. Banketbakkerij Molendijk bakt bij vorst de echte, traditionele Vlaardingse ijsbrokken. Het winterse menthol snoepje dat wordt gegoten, uitgerold, gestanst en in stukken gesneden om het zijn typische vorm te geven. De meer dan 130 jaar oude bakkerij in de Groen van Prinstererstraat houdt met vorst door de tijdelijke verkoop daarvan een oud gebruik in ere. Ook Molendijk is recent in andere handen gekomen. Of ze er mee doorgaan is op dit moment niet bekend. IJsmoppen is weer een heel ander verhaal. Als de Vlaardingse Vaart met vorst was dichtgevroren kwamen de Westlanders op de schaats naar Vlaardingen. Om te bewijzen dat ze helemaal in Vlaardingen geweest waren moesten ze ijsmoppen mee terugnemen. In een rode zakdoek. Om warm te worden namen ze eerst een neutje in café de Kroon, dat vlak naast de bakkerij zat op de Hoogstraat. Dat is de plek waar nu bier- en eetlokaal Antonius is op de Hoogstraat. De ijsmoppen zijn wat aan de harde kant, zodat ze heel bleven als de schaatser door het neutje weleens onderuitging op het gladde ijs. Of Wilhelmientjes typisch Vlaardings zijn is niet helemaal duidelijk. Het recept kwam al in 1936 voor. Maar het is waarschijnlijk bedacht in 1898 met de inhuldiging van Koningin Wilhelmina. Bekend werd het in de oorlog toen banketbakker Leen Boer van de Hoogstraat op 26 juli 1940 een advertentie plaatste in de Nieuwe Vlaardingse Courant dat Wilhelmientjes nog steeds bovenaan stonden en Nieuwe Soorten Boterkoekjes onderaan. De NVC had het woord Wilhelmientje en de letters NSB expres vet gedrukt.
Hoe we aan Dik van Romeijn komen is weer een ander mooi verhaal. Bakker Romeijn uit de Pepersteeg bakte dik speculaas. Toen deze banketbakker stopte nam Jan Boer het recept over. Maar omdat er te weinig speculaaskruiden in zaten, mocht het van de warenwet geen speculaas heten. Ter ere van banketbakker Romeijn, noemde Bram Verhoeff van Jan Boer het maar “Dik van Romeijn”. Nog steeds te koop.
Broeder werd niet alleen in Vlaardingen gegeten. Zelfs in Amsterdam is Broeder bekend. Op Scheveningen noemde men het “Zuster”, wat te vergelijken is met onze Broeder. In het Westland is Broeder ook bekend en noemt men het tegenwoordig “Westlandse Broeder”. Maar Vlaardingen is mijns inziens toch de hoofdstad van de Broeder. Wij eten het in de winter nog regelmatig. Met meel, krenten, rozijnen en gist van de Molen Aeolus. En spek van de slager.
Jan Anderson had ooit een tentoonstelling over Vlaardingse specialiteiten in zijn streekmuseum aan de Kethelweg. Sindsdien staat het recept van Broeder op de website.
RECEPT VAN BROEDER - EEN HEERLIJK VLAARDINGS GERECHT
Het recept is te vinden door te dubbelklikken op "recept"of "hier"
Benodigdheden:
Juspan (ca 2 ltr) Grote pan Theedoek
Petroleumstel of klein gaspitje met sudderplaatje
400 gr bloem mespuntje zout
1 ei ca 20 gram gist
lauwe melk schepje suiker
250 gr krenten en rozijnen
200 gram vet of 200 gr mager rookspek
Bereidingswijze:
Gist aanmengen in een kopje met de suiker en een beetje lauwe melk.
Bloem in een ruime pan.
Kuiltje maken.
De aangemengde gist in het kuiltje plus het losgeklopte ei en zout.
Dit roeren met steeds een scheutje van de lauwe melk erbij, tot er een vast beslag ontstaat.
De krenten en rozijnen er door roeren.
Een schone theedoek met warm water natmaken.
Theedoek over de pan en op een warm plekje 3 kwartier laten rijzen.
De juspan bekleden met spek.
Alleen als mager spek wordt gebruikt, een klontje boter erbij.
Het gerezen beslag in de juspan, eventueel nog spek aan de bovenkant.
Deksel op de pan.
Een uur op het vuur laten staan, heel laag en op het gas met een sudderplaatje.
De Broeder bakken op inductie in plaats van gas kan natuurlijk ook.
Bij een inductieplaat die gaat van 1 tot 9, is stand 3 aan te bevelen
Na een uur de broeder keren in de pan (is een handigheidje).
Half uur op de pit aan de andere kant.
Na een uur de broeder keren in de pan (is een handigheidje).
Half uur op vuur aan de andere kant.
Serveren met boter en suiker of met een kaneelpapje.
Eet smakelijk
Ernst en Lenneke Lohmann
KANEELPAPJE
In een kopje aanmaken: Maizena, suiker en kaneel.
Melk in een steelpannetje.
Als melk kookt, het papje uit het kopje erbij en roeren.
Dan over de broeder doen